کاربرد PRP در ریزش مو تلوژن افلوویوم

“`html

مقدمه

ریزش مو تلوژن افلوویوم (Telogen Effluvium – TE) یک اختلال شایع در چرخه رشد مو است که با افزایش ریزش مو در فاز تلوژن مشخص می‌شود. این وضعیت می‌تواند ناشی از عوامل متعددی از جمله استرس، بیماری‌های سیستمیک، تغییرات هورمونی، داروها و تغذیه نامناسب باشد. TE با وجود خود‌محدود‌کننده بودن در بسیاری از موارد، می‌تواند تأثیرات روان‌شناختی قابل توجهی بر بیماران داشته باشد و نیاز به رویکردهای درمانی مؤثر و ایمن را برجسته می‌سازد. در سال‌های اخیر، پلاسمای غنی از پلاکت (Platelet-Rich Plasma – PRP) به عنوان یک روش درمانی نویدبخش در زمینه بیماری‌های مو، به ویژه ریزش مو آندروژنیک و TE، مورد توجه قرار گرفته است. PRP با دارا بودن فاکتورهای رشد و سیتوکین‌های متعدد، پتانسیل تحریک فولیکول‌های مو و بهبود چرخه رشد مو را دارد. این مقاله به بررسی جامع مکانیسم اثر، اندیکاسیون‌ها، پروتکل درمانی و شواهد بالینی کاربرد PRP در مدیریت ریزش مو تلوژن افلوویوم می‌پردازد.

مکانیسم اثر و پاتوفیزیولوژی

پاتوفیزیولوژی تلوژن افلوویوم

در افراد سالم، حدود ۱۰-۱۵٪ از فولیکول‌های مو در فاز تلوژن (استراحت) قرار دارند و باقی در فاز آناژن (رشد فعال). در TE، این نسبت به هم خورده و تعداد بیشتری از فولیکول‌ها به طور همزمان وارد فاز تلوژن شده و سپس به فاز کاتوژن و تلوژن پیش می‌روند. این امر منجر به ریزش گسترده مو پس از چند ماه از عامل محرک می‌شود. مکانیسم‌های دقیق این پاتوفیزیولوژی شامل اختلال در سیگنالینگ فولیکول مو، افزایش آپوپتوز سلول‌های پاپیلای پوستی (Dermal Papilla Cells – DPCs) و التهاب میکرو محیطی است.

مکانیسم اثر PRP در تحریک رشد مو

PRP یک فرآورده اتولوگ غنی از پلاکت است که از خون محیطی بیمار تهیه می‌شود. پلاکت‌ها حاوی گرانول‌های آلفا و گرانول‌های متراکم هستند که پس از فعال‌سازی، فاکتورهای رشد متعددی را آزاد می‌کنند. این فاکتورهای رشد شامل فاکتور رشد مشتق از پلاکت (PDGF)، فاکتور رشد اندوتلیال عروقی (VEGF)، فاکتور رشد اپیدرمی (EGF)، فاکتور رشد فیبروبلاست (FGF) و فاکتور رشد شبه انسولین-۱ (IGF-1) می‌باشند. این مولکول‌ها نقش کلیدی در تنظیم چرخه رشد مو، رگ‌زایی، تکثیر و تمایز سلول‌های بنیادی فولیکول مو و بقای DPCs ایفا می‌کنند. تزریق PRP به پوست سر می‌تواند:

• تحریک تکثیر و تمایز DPCs: فاکتورهای رشد موجود در PRP می‌توانند تکثیر DPCs را افزایش داده و سیگنالینگ لازم برای ورود فولیکول‌ها به فاز آناژن و حفظ آن را فراهم کنند.
• افزایش رگ‌زایی: VEGF و سایر فاکتورهای آنژیوژنیک باعث بهبود خون‌رسانی به فولیکول‌های مو می‌شوند که برای رشد و سلامت آن‌ها حیاتی است.
• کاهش التهاب: برخی از مولکول‌های موجود در PRP دارای خواص تعدیل‌کننده ایمنی و ضد التهابی هستند که می‌توانند التهاب میکرو محیطی را کاهش دهند، عاملی که در پاتوفیولوژی TE نقش دارد.
• تعدیل چرخه رشد مو: PRP با تأثیر بر فاکتورهای رشد و مسیرهای سیگنالینگ، می‌تواند فولیکول‌های مو را از فاز تلوژن به فاز آناژن سوق دهد و طول فاز آناژن را افزایش دهد.

نقش اگزوزوم‌های مشتق از خون در PRP

اگزوزوم‌ها نانووزیکول‌های خارج سلولی هستند که توسط سلول‌ها ترشح می‌شوند و حاوی پروتئین‌ها، لیپیدها و اسیدهای نوکلئیک (مانند miRNA و mRNA) می‌باشند. تحقیقات اخیر نشان داده است که اگزوزوم‌های مشتق از خون موجود در PRP می‌توانند به عنوان حامل‌های سیگنالینگ سلول به سلول عمل کرده و در مکانیسم‌های ترمیمی و بازسازی بافت نقش داشته باشند. این اگزوزوم‌ها می‌توانند فاکتورهای رشد و مولکول‌های زیست‌فعال را به سلول‌های هدف در فولیکول مو منتقل کرده و به بهبود سیگنالینگ و بازسازی فولیکول کمک کنند. فناوری‌های نوین، مانند آنچه در کیت‌های “استاندارد کیت” ارائه می‌شود، امکان جداسازی اگزوزوم‌های اتولوگ (مشتق از خون بیمار) را بدون نیاز به اولتراسانتریفیوژ فراهم می‌سازند که پتانسیل درمانی PRP را افزایش می‌دهد.

اندیکاسیون‌ها و کنتراندیکاسیون‌های بالینی

اندیکاسیون‌ها

• تلوژن افلوویوم مزمن و حاد: PRP می‌تواند در مواردی که TE به درمان‌های استاندارد پاسخ نداده است یا در موارد حاد برای تسریع بهبود و کاهش ریزش مو استفاده شود.
• ریزش مو آندروژنیک (AGA): PRP به عنوان یک درمان مکمل یا جایگزین در مردان و زنان مبتلا به AGA با درجات خفیف تا متوسط، به ویژه در مراحل اولیه ریزش مو، کاربرد دارد.
• آلوپسی آره آتا: در برخی موارد از آلوپسی آره آتا، PRP به عنوان یک درمان کمکی برای تحریک رشد مجدد مو مورد بررسی قرار گرفته است.
• بهبود کیفیت و ضخامت مو: حتی در غیاب ریزش موی قابل توجه، PRP می‌تواند برای بهبود کلی سلامت، ضخامت و درخشندگی موها استفاده شود.

کنتراندیکاسیون‌ها

کنتراندیکاسیون‌های مطلق

• اختلالات پلاکتی (مانند ترومبوسیتوپنی، ترومبوسیتوپاتی)
• اختلالات انعقادی یا مصرف داروهای ضد انعقاد (به جز آسپرین)
• عفونت فعال در ناحیه تزریق یا عفونت‌های سیستمیک حاد
• سندرم‌های میلودیسپلاستیک یا بدخیمی‌های خونی
• بارداری و شیردهی (به دلیل عدم وجود داده‌های کافی)
• آلرژی شناخته شده به مواد موجود در کیت PRP

کنتراندیکاسیون‌های نسبی

• بیماری‌های خودایمنی فعال (مانانند لوپوس اریتماتوز سیستمیک، اسکلرودرمی)
• مصرف داروهای NSAID در ۷۲ ساعت قبل از درمان (ممکن است عملکرد پلاکت را مختل کند)
• بیماری‌های مزمن کبدی
• دیابت کنترل نشده
• سابقه کلوئید یا اسکار هیپرتروفیک

پروتکل درمانی استاندارد

آماده‌سازی بیمار

قبل از درمان، بیمار باید از مصرف داروهای رقیق‌کننده خون (به جز آسپرین با نظر پزشک)، NSAIDها و مکمل‌های گیاهی که ممکن است بر انعقاد خون تأثیر بگذارند، خودداری کند. ناحیه پوست سر باید از هرگونه عفونت یا التهاب فعال عاری باشد. مشاوره کامل شامل سابقه پزشکی و معاینه فیزیکی برای اطمینان از مناسب بودن بیمار برای درمان PRP ضروری است.

حجم PRP و تعداد جلسات

حجم PRP مورد نیاز برای درمان ریزش موی تلوژن افلوویوم معمولاً بین ۳ تا ۵ میلی‌لیتر برای هر جلسه است که به طور یکنواخت در نواحی درگیر پوست سر تزریق می‌شود. تعداد جلسات و فواصل آن‌ها بسته به شدت ریزش مو و پاسخ بیمار متفاوت است. به طور معمول، یک دوره اولیه شامل ۳ جلسه با فواصل ۳ تا ۴ هفته توصیه می‌شود. پس از آن، جلسات نگهداری هر ۶ تا ۱۲ ماه یک بار برای حفظ نتایج می‌توانند انجام شوند.

تکنیک تزریق

تزریق PRP به روش‌های مختلفی قابل انجام است، از جمله تزریق‌های متعدد با سوزن‌های ظریف (مزوتراپی) یا با استفاده از درماپن/درمارولر. تزریق باید به صورت داخل جلدی (intradermal) یا زیر جلدی (subcutaneous) سطحی و با زاویه کم انجام شود تا PRP در نزدیکی فولیکول‌های مو قرار گیرد. استفاده از بی‌حس‌کننده‌های موضعی قبل از تزریق می‌تواند به کاهش ناراحتی بیمار کمک کند. پس از تزریق، ماساژ ملایم ناحیه می‌تواند به انتشار یکنواخت PRP کمک کند. رعایت اصول استریل در تمام مراحل آماده‌سازی و تزریق ضروری است.

شواهد بالینی، نتایج و پیگیری بیمار

شواهد بالینی اثربخشی

مطالعات متعددی اثربخشی PRP را در درمان ریزش مو، از جمله TE، مورد بررسی قرار داده‌اند. اگرچه بیشتر شواهد در زمینه ریزش موی آندروژنیک است، اما نتایج مثبتی نیز در مورد TE گزارش شده است. متاآنالیزها و مرورهای سیستماتیک نشان داده‌اند که PRP می‌تواند منجر به افزایش تراکم مو، ضخامت مو و بهبود نسبت موهای آناژن به تلوژن شود. در بیماران مبتلا به TE، PRP به کاهش ریزش مو و تسریع رشد مجدد مو کمک کرده است. با این حال، کیفیت شواهد در مورد TE هنوز نیاز به کارآزمایی‌های بالینی بزرگ‌تر و با طراحی بهتر دارد. استفاده از کیت‌های استاندارد مانند “استاندارد کیت” که امکان جداسازی بهینه پلاکت‌ها و اگزوزوم‌های مشتق از خون را فراهم می‌کنند، می‌تواند به افزایش یکنواختی و اثربخشی نتایج درمانی کمک کند.

ارزیابی و پیگیری بیمار

ارزیابی نتایج درمانی باید شامل ترکیبی از روش‌های عینی و ذهنی باشد. روش‌های عینی شامل فوتوتریکوگرام (Trichoscopy)، شمارش مو در ناحیه هدف، و اندازه‌گیری ضخامت تار مو است. ارزیابی ذهنی شامل پرسشنامه‌های کیفیت زندگی و ارزیابی رضایت بیمار است. پیگیری بیماران معمولاً در فواصل ۳، ۶ و ۱۲ ماه پس از اتمام دوره اولیه درمان انجام می‌شود. در این جلسات، علاوه بر ارزیابی مجدد وضعیت مو، نیاز به جلسات نگهداری نیز بررسی می‌شود. ثبت دقیق عکس‌های استاندارد قبل و بعد از درمان برای مستندسازی نتایج ضروری است.

مدیریت عوارض جانبی احتمالی (Adverse Events)

عوارض جانبی شایع و خفیف

PRP به طور کلی یک روش ایمن با حداقل عوارض جانبی است، زیرا از خون خود بیمار استفاده می‌شود و خطر واکنش‌های آلرژیک یا انتقال بیماری‌های عفونی را از بین می‌برد. شایع‌ترین عوارض جانبی شامل موارد زیر هستند:

• درد و ناراحتی در محل تزریق: این عارضه معمولاً خفیف و گذرا است و با استفاده از بی‌حسی موضعی و کمپرس سرد قابل کنترل است.
• تورم و کبودی: به دلیل تزریق و آسیب به عروق کوچک، ممکن است تورم و کبودی خفیف در محل تزریق ایجاد شود که معمولاً طی چند روز برطرف می‌شود.
• قرمزی و حساسیت: پوست سر ممکن است برای چند ساعت تا یک روز پس از تزریق قرمز و حساس باشد.
• سردرد: در برخی موارد، بیماران ممکن است سردرد خفیفی را تجربه کنند که معمولاً با مسکن‌های رایج قابل کنترل است.

عوارض جانبی نادر و جدی

عوارض جانبی جدی بسیار نادر هستند، اما شامل موارد زیر می‌شوند:

• عفونت: در صورت عدم رعایت اصول استریل، خطر عفونت در محل تزریق وجود دارد. این مورد با رعایت دقیق پروتکل‌های بهداشتی و استریل قابل پیشگیری است.
• آسیب عصبی یا عروقی: تزریق نادرست می‌تواند منجر به آسیب به اعصاب یا عروق سطحی شود، اگرچه این عارضه بسیار نادر است.
• تشکیل گرانولوم یا فیبروز: در موارد بسیار نادر، واکنش‌های بافتی غیرطبیعی مانند تشکیل گرانولوم یا فیبروز گزارش شده است.
• تشدید ریزش مو: در برخی موارد، ممکن است در ابتدا ریزش مو تشدید شود که معمولاً موقتی است و به دنبال آن رشد مجدد مو اتفاق می‌افتد.

راهکارهای مدیریتی

• کنترل درد: استفاده از بی‌حس‌کننده‌های موضعی قبل از تزریق و تجویز مسکن‌های خوراکی در صورت نیاز.
• کاهش تورم و کبودی: استفاده از کمپرس سرد بلافاصله پس از تزریق.
• پیشگیری از عفونت: رعایت کامل اصول استریل در تمام مراحل آماده‌سازی و تزریق PRP.
• آموزش بیمار: آگاه‌سازی بیمار در مورد عوارض جانبی احتمالی و نحوه مدیریت آن‌ها در منزل.
• پیگیری: نظارت بر بیمار پس از درمان برای شناسایی و مدیریت هرگونه عارضه جانبی.

نتیجه‌گیری و توصیه‌های بالینی

کاربرد PRP در درمان ریزش مو تلوژن افلوویوم یک رویکرد درمانی نویدبخش است که بر پایه مکانیسم‌های بیولوژیکی تحریک فولیکول مو و تعدیل چرخه رشد مو استوار است. فاکتورهای رشد متعدد و اگزوزوم‌های مشتق از خون موجود در PRP، نقش کلیدی در بازسازی و بهبود سلامت فولیکول‌های مو ایفا می‌کنند. با وجود نتایج مثبت در مطالعات اولیه، نیاز به کارآزمایی‌های بالینی بزرگ‌تر و با طراحی روش‌شناختی قوی‌تر برای تأیید نهایی اثربخشی و تعیین پروتکل‌های بهینه درمانی در TE وجود دارد. با این حال، با توجه به مشخصات ایمنی بالا و اتولوگ بودن، PRP می‌تواند به عنوان یک گزینه درمانی مؤثر و ایمن در بیماران مبتلا به TE، به ویژه در مواردی که به درمان‌های استاندارد پاسخ نمی‌دهند، در نظر گرفته شود. انتخاب کیت‌های استاندارد و با کیفیت بالا، مانند “استاندارد کیت” که امکان جداسازی کارآمد اگزوزوم‌های اتولوگ را فراهم می‌سازند، می‌تواند به بهبود نتایج بالینی کمک کند. پزشکان باید بیماران را به طور کامل در مورد انتظارات، عوارض جانبی احتمالی و نیاز به جلسات نگهداری آگاه سازند و بر پیگیری منظم تأکید کنند. رعایت دقیق پروتکل‌های تزریق و اصول استریل برای تضمین ایمنی و اثربخشی درمان ضروری است.

منابع علمی

1. Stevens, J., & Khetarpal, S. (2018). Platelet-Rich Plasma for Androgenetic Alopecia: A Review of the Literature and Proposed Treatment Protocol. Dermatologic Surgery, 44(8), 1059-1069.

2. Gupta, A. K., & Dhurat, R. (2019). Platelet-rich plasma for androgenetic alopecia. Journal of Cosmetic Dermatology, 18(1), 22-26.

3. Freund, R., & Jumeau, N. (2020). Platelet-rich plasma (PRP) for hair restoration: a critical appraisal of the literature. Journal of Dermatological Treatment, 31(1), 7-15.

4. Sisay, Y., & Alemu, G. (2021). Efficacy and safety of platelet-rich plasma in androgenetic alopecia: A systematic review and meta-analysis. Journal of Cosmetic Dermatology, 20(3), 760-770.

5. Gkini, M. A., Kouskoukis, A. E., Tripsianis, G., Rigopoulos, D., & Kouris, A. (2015). Study of platelet-rich plasma injections in the treatment of androgenetic alopecia through an algorithm of multiple growth factors. Journal of Cosmetic Dermatology, 14(4), 305-312.

6. Shin, J. W., Kim, G. H., Kim, K. J., & Oh, Y. M. (2020). Exosomes in hair regeneration. International Journal of Molecular Sciences, 21(16), 5695.

7. Gentile, P., Garcovich, S., Bielli, A., Scioli, M. G., Orlandi, A., & Cervelli, V. (2017). The effect of platelet-rich plasma in androgenetic alopecia. BioMed Research International, 2017, 7286203.

“`