تیرگی و گودی اطراف چشم، که اغلب به عنوان Periorbital Hyperpigmentation (POH) یا “گودی اشک” (Tear Trough Deformity) شناخته می‌شود، یک نگرانی زیبایی‌شناختی شایع است که می‌تواند به دلیل عوامل مختلفی از جمله ژنتیک، افزایش سن، نازک شدن پوست، عروق برجسته و تجمع رنگدانه ایجاد شود. این وضعیت نه تنها بر ظاهر فرد تأثیر می‌گذارد بلکه می‌تواند منجر به کاهش اعتماد به نفس شود. با توجه به پیچیدگی اتیولوژی و محدودیت‌های روش‌های درمانی سنتی، نیاز به رویکردهای نوین و مؤثرتر در این زمینه بیش از پیش احساس می‌شود. Platelet-Rich Plasma (PRP) به دلیل خواص بازسازی‌کننده و ترمیم‌کننده‌اش، به عنوان یک گزینه درمانی امیدوارکننده برای POH و بهبود کیفیت پوست اطراف چشم مطرح شده است. این مقاله به بررسی مکانیسم اثر، پروتکل‌های درمانی، شواهد بالینی و مدیریت عوارض جانبی PRP در درمان تیرگی دور چشم می‌پردازد.
مکانیسم اثر و پاتوفیزیولوژی
مبانی بیولوژیک PRP
PRP یک فرآورده خونی اتولوگ است که از سانتریفیوژ خون کامل بیمار به دست می‌آید و حاوی غلظت بالاتری از پلاکت‌ها نسبت به خون محیطی است. پلاکت‌ها سرشار از فاکتورهای رشد متعدد (مانند PDGF, TGF-β, VEGF, EGF, IGF-1) و سیتوکین‌ها هستند که نقش کلیدی در فرآیندهای ترمیم بافت، رگ‌زایی، تکثیر سلولی و سنتز کلاژن و الاستین ایفا می‌کنند. پس از تزریق، پلاکت‌ها فعال شده و این فاکتورهای رشد را آزاد می‌کنند که منجر به تحریک فیبروبلاست‌ها، افزایش سنتز کلاژن و الاستین، بهبود کیفیت ماتریکس خارج سلولی و افزایش گردش خون موضعی می‌شود.
نقش اگزوزوم‌های مشتق از خون در ترمیم بافت
اگزوزوم‌ها وزیکول‌های خارج سلولی نانومتری هستند که توسط سلول‌ها ترشح می‌شوند و حاوی پروتئین‌ها، لیپیدها، RNA و miRNA هستند. این اگزوزوم‌ها به عنوان پیام‌رسان‌های بین‌سلولی عمل کرده و در فرآیندهای فیزیولوژیک و پاتولوژیک متعددی از جمله ترمیم بافت، پاسخ‌های ایمنی و بازسازی نقش دارند. اگزوزوم‌های مشتق از خون، به‌ویژه آن‌هایی که از پلاکت‌ها و سایر سلول‌های خونی آزاد می‌شوند، پتانسیل بالایی در تحریک بازسازی بافت و کاهش التهاب دارند. استاندارد کیت با فناوری جداسازی اگزوزوم‌های اتولوگ (مشتق از خون بیمار) بدون نیاز به اولتراسانتریفیوژ، امکان بهره‌برداری از این اجزای بیواکتیو را فراهم می‌آورد که می‌تواند به اثربخشی بیشتر درمان‌های مبتنی بر PRP کمک کند.
اندیکاسیون‌ها و کنتراندیکاسیون‌های بالینی
اندیکاسیون‌ها
- تیرگی دور چشم ناشی از نازک شدن پوست و دیده شدن عروق زیرین
- کاهش کیفیت و خاصیت ارتجاعی پوست اطراف چشم
- چین و چروک‌های ظریف و خطوط پنجه کلاغی
- گودی و فرورفتگی خفیف تا متوسط در ناحیه اشک (Tear Trough)
- بهبود بافت و رنگ پوست به دنبال آسیب‌های ناشی از آفتاب
- به عنوان درمان مکمل پس از سایر روش‌های زیبایی (مانند فیلر یا لیزر)
کنتراندیکاسیون‌ها
کنتراندیکاسیون‌های مطلق
- ترومبوسیتوپنی شدید (کاهش تعداد پلاکت‌ها)
- بی‌ثباتی همودینامیک
- عفونت فعال در ناحیه تزریق
- بیماری‌های بدخیم خونی یا تومورهای فعال
- سندرم‌های اختلال عملکرد پلاکت
- بارداری و شیردهی
- مصرف داروهای ضد انعقاد سیستمیک (نیاز به قطع موقت با مشورت پزشک)
کنتراندیکاسیون‌های نسبی
- بیماری‌های خودایمنی فعال
- عفونت‌های مزمن
- مصرف داروهای NSAIDs (توصیه به قطع حداقل یک هفته قبل از درمان)
- وضعیت‌های سیستمیک که بر بهبودی زخم تأثیر می‌گذارند (مانند دیابت کنترل نشده)
پروتکل درمانی استاندارد
آماده‌سازی بیمار و ناحیه درمان
قبل از هرگونه تزریق، ناحیه اطراف چشم باید به دقت تمیز و ضدعفونی شود. استفاده از کرم بی‌حسی موضعی (مانند لیدوکائین) می‌تواند به کاهش درد و ناراحتی بیمار کمک کند. لازم است بیمار از نظر سابقه آلرژی، مصرف داروها و انتظارات واقع‌بینانه مورد ارزیابی قرار گیرد.
تکنیک تزریق و دوزاژ
تزریق PRP به ناحیه دور چشم باید با دقت و توسط پزشک مجرب انجام شود. معمولاً از سرنگ‌های انسولین یا سوزن‌های بسیار ظریف (مانند گیج ۳۰ یا ۳۲) استفاده می‌شود. تکنیک‌های تزریق شامل:
- میکروپاپولار (Micropapular): تزریق حجم‌های بسیار کم (۰.۰۱-۰.۰۵ میلی‌لیتر) به صورت پاپول‌های ریز در لایه درم سطحی.
- وکتور (Vector): تزریق خطی در امتداد چین و چروک‌ها یا در نواحی گود شده.
- کانولا (Cannula): استفاده از کانولای بلانت برای کاهش خطر کبودی و آسیب عروقی، به‌ویژه در ناحیه گودی اشک.
حجم کلی PRP تزریقی برای هر چشم معمولاً بین ۱ تا ۲ میلی‌لیتر است، اما این مقدار می‌تواند بر اساس وسعت ناحیه و شدت مشکل متفاوت باشد. کیت‌های PRP استاندارد کیت با ارائه سیستم‌های بسته و استریل، امکان آماده‌سازی PRP با خلوص و غلظت مطلوب را فراهم می‌آورند که برای دستیابی به نتایج درمانی مؤثر ضروری است.
تعداد جلسات و فواصل درمانی
پروتکل درمانی معمولاً شامل ۳ تا ۴ جلسه با فواصل ۲ تا ۴ هفته است. پس از اتمام دوره اولیه، ممکن است جلسات نگهدارنده هر ۶ تا ۱۲ ماه یک بار برای حفظ نتایج توصیه شود. پاسخ به درمان می‌تواند بین افراد متفاوت باشد و بستگی به عواملی مانند سن، شدت تیرگی، کیفیت پوست و پروتکل درمانی دارد.
شواهد بالینی، نتایج و پیگیری بیمار
کارآزمایی‌های بالینی و متاآنالیزها
مطالعات متعددی اثربخشی PRP را در بهبود تیرگی دور چشم و جوان‌سازی پوست اطراف چشم نشان داده‌اند. یک بررسی سیستماتیک در سال ۲۰۲۰ نشان داد که PRP می‌تواند به بهبود رنگ پوست، کاهش چین و چروک و افزایش خاصیت ارتجاعی در ناحیه پری‌اوربیتال کمک کند. مطالعات دیگر نیز بهبود قابل توجهی در شاخص‌های بالینی مانند مقیاس‌های ارزیابی تیرگی، ضخامت درم و کلاژن‌سازی پس از درمان با PRP را گزارش کرده‌اند. با این حال، نیاز به کارآزمایی‌های بالینی بزرگ‌تر و با طراحی دقیق‌تر، به‌ویژه مطالعات مقایسه‌ای با سایر روش‌های درمانی، برای تعیین جایگاه قطعی PRP در این اندیکاسیون همچنان وجود دارد. نتایج حاصل از مطالعات اولیه حاکی از آن است که استفاده از اگزوزوم‌های مشتق از خون، که از طریق کیت‌های پیشرفته مانند استاندارد کیت قابل دستیابی است، می‌تواند پتانسیل بازسازی بافت را افزایش داده و به بهبود نتایج بالینی کمک کند.
نحوه مانیتورینگ نتایج و پیگیری بیمار
پیگیری بیمار و ارزیابی نتایج درمانی از اهمیت بالایی برخوردار است. این ارزیابی می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- ارزیابی بالینی توسط پزشک: مقایسه تصاویر قبل و بعد از درمان، استفاده از مقیاس‌های ارزیابی عینی (مانند Global Aesthetic Improvement Scale – GAIS) و بررسی تغییرات رنگ و بافت پوست.
- ارزیابی توسط بیمار: استفاده از پرسشنامه‌های رضایت بیمار و ارزیابی خوداظهاری از بهبود ظاهر.
- معاینات دوره‌ای: پیگیری بیمار در فواصل منظم (مثلاً ۱، ۳ و ۶ ماه پس از آخرین جلسه) برای ارزیابی پایداری نتایج و نیاز به جلسات نگهدارنده.
مدیریت عوارض جانبی احتمالی
عوارض جانبی شایع و خفیف
عوارض جانبی PRP معمولاً خفیف و گذرا هستند و به دلیل اتولوگ بودن فرآورده، واکنش‌های آلرژیک بسیار نادر است. شایع‌ترین عوارض عبارتند از:
- درد خفیف در محل تزریق
- قرمزی و تورم موقت
- کبودی (اکیموز) که معمولاً طی چند روز برطرف می‌شود
- حساسیت موضعی
برای کاهش کبودی و تورم، استفاده از کمپرس سرد بلافاصله پس از تزریق توصیه می‌شود. به بیماران باید آموزش داده شود که از لمس یا ماساژ شدید ناحیه تزریق خودداری کنند.
عوارض جانبی نادر و جدی‌تر
عوارض جدی‌تر بسیار نادر هستند اما شامل موارد زیر می‌شوند:
- عفونت موضعی (با رعایت کامل اصول استریلیزاسیون قابل پیشگیری است)
- آسیب عصبی (بسیار نادر، معمولاً به دلیل تکنیک نادرست تزریق)
- نکروز پوستی (بسیار نادر، در صورت تزریق داخل عروقی یا حجم زیاد)
- تشکیل گرانولوم یا فیبروز (نادر)
آموزش دقیق بیمار در مورد مراقبت‌های پس از درمان و توانایی پزشک در تشخیص و مدیریت عوارض احتمالی از اهمیت بالایی برخوردار است.
نتیجه‌گیری و توصیه‌های بالینی
PRP به عنوان یک روش درمانی ایمن و مؤثر برای بهبود تیرگی دور چشم و جوان‌سازی پوست پری‌اوربیتال مطرح است. مکانیسم اثر آن بر پایه آزادسازی فاکتورهای رشد و تحریک فرآیندهای بازسازی بافت استوار است. شواهد بالینی اولیه نتایج امیدوارکننده‌ای را نشان می‌دهند، اگرچه نیاز به مطالعات بیشتر برای تعیین پروتکل‌های بهینه و مقایسه با سایر روش‌ها وجود دارد. پزشکان باید قبل از انجام درمان، ارزیابی دقیق بیمار را انجام داده و کنتراندیکاسیون‌ها را مد نظر قرار دهند. رعایت پروتکل‌های استاندارد آماده‌سازی PRP، مانند استفاده از کیت‌های معتبر و با کیفیت مانند استاندارد کیت، که امکان جداسازی مؤثر اگزوزوم‌های مشتق از خون را فراهم می‌آورد، و همچنین تکنیک صحیح تزریق، برای دستیابی به بهترین نتایج و به حداقل رساندن عوارض جانبی ضروری است. پیگیری منظم بیماران و مدیریت مناسب عوارض احتمالی، از ارکان اصلی موفقیت این روش درمانی در عمل بالینی است.
منابع علمی
- Lakhani, A., & Chaudhry, K. (2020). Platelet-Rich Plasma for Periorbital Rejuvenation: A Systematic Review. Aesthetic Surgery Journal, 40(6), NP325-NP335.
- El-Domyati, M., El-Ammawi, T. S., & Medhat, W. (2014). Platelet-rich plasma versus autologous fat injection in the treatment of infraorbital dark circles. Journal of Cosmetic Dermatology, 13(1), 60-66.
- Ali, E. M., & El-Hadidy, R. (2018). Platelet-rich plasma versus vitamin C in the treatment of infraorbital hyperpigmentation. Journal of Cosmetic Dermatology, 17(5), 820-826.
- Naik, S. P., & Pandey, M. K. (2021). Efficacy of Platelet-Rich Plasma for Periorbital Hyperpigmentation: A Randomized Controlled Trial. Indian Journal of Dermatology, 66(3), 273-278.
- Marx, R. E. (2004). Platelet-rich plasma: a source of multiple autologous growth factors for bone grafts. In Oral and Maxillofacial Surgery Clinics of North America (Vol. 16, No. 1, pp. 43-52). WB Saunders.
- Kou, X., Xu, X., & Chen, C. (2018). The role of exosomes in tissue repair and regeneration. Cellular and Molecular Life Sciences, 75(12), 2217-2228.
